W związku z 30 rocznicą oddania do użytku zwiedzającym Podziemnej Trasy Turystycznej w Sandomierzu Oddział Miejski PTTK wspólnie z Delegaturą w Sandomierzu Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków i Instytutem Archeologii UMCS w pomieszczeniach Trasy przygotował wystawę archeologiczną: Zabytki archeologiczne z odkryć przypadkowych i badań ratowniczych w okolicach Sandomierza w latach 2006-2007.
Prezentowane zabytki pochodzą ze zbiorów Delegatury Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Sandomierzu, Muzeum Okręgowego w Sandomierzu i Instytutu Archeologii UMCS w Lublinie. Na wystawie zaprezentowano:
W tzw. korytarzu kuszników:
Groby ludności kultury pomorskiej (połowa I tysiąclecia przed ne) z Koprzywnicy i Krzczonowic; są to tzw. groby podkloszowe, w których przykrytą misą popielnicę zawierającą spalone kości zmarłych nakrywało dodatkowe duże naczynie odwrócone do góry dnem; ludność kultury pomorskiej przybyła w okolice Sandomierza z Wielkopolski i Mazowsza.
W gablotach (kolejność od wejścia w prawo wzdłuż ścian - gabloty 1-6, gabloty na środku nr 7 i 8)
1. Fragmenty naczyń późnośredniowiecznych (XIV-XV w.) i renesansowych (XVI w.) odkrytych w sąsiedztwie Liceum Katolickiego.
Fragmenty naczyń XVI-XVII w. (głębokiej misy, tzw. makutry i garnka) znalezione na wyspie na Wiśle w okolicach Piotrowic; naczynia te stanowią ślad obozowania na wyspie flisaków spławiających Wisłą różne towary.
2. Siekiery i sierpy krzemienne (egzemplarze całe i zachowane we fragmentach oraz półfabrykaty), wykonane z krzemieni ożarowskiego (wydobywanego w Ożarowie), świeciechowskiego (z kopalni krzemienia w Świeciechowie k. Annopola) i pasiastego (z kopalni krzemienia w Wojciechówce k. Ożarowa); znaleziska przypadkowe z okolic Wojciechowic i Bidzin, wczesny i starszy okres epoki brązu, 1 połowa II tysiąclecia przed n.e., kultura mierzanowicka, być może niektóre egzemplarze wiążą się z kulturą trzciniecką.
Fot.: Kabłączek skroniowy i nóż z Koprzywnicy
3. Kabłączki skroniowe (kobiece ozdoby głowy charakterystyczne dla Słowiańszczyzny, były naszywane na noszone na głowach opaski) z brązu i brązu posrebrzanego - z grobów z rzędowego cmentarzyska szkieletowego na Małym Rynku w Sandomierzu, XII -XII w.; kabłączki skroniowe stanowią najczęściej spotykaną w grobach ozdobę kobiecą.
Kabłączek skroniowy ze srebra z Koprzywnicy, być może z wyposażenia grobu, znaleziony na terenie tzw. "Łysej Góry" Nóż "sierpikowaty" z Koprzywnicy, znaleziony na terenie tzw. "Łysej Góry" kultura pomorska, połowa I tysiąclecia przed n.e., prawdopodobnie ze zniszczonego grobu ciałopalnego (odkrycie przypadkowe); na Łysej Górze w Koprzywnicy - dużej wydmie w obrębie dna doliny Wisły, znajduje się wielokulturowe stanowisko archeologiczne znane z licznych odkryć przypadkowych i badań ratowniczych prowadzonych w 1982 r.
Zawieszka srebrna - miniaturka topora bojowego z Zawichostu - Trójcy, XI w.; zawieszki takie są charakterystyczne dla kultury staroruskiej, zawieszka z Zawichostu stanowi ślad kontaktów handlowych między mieszkańcami okolic Sandomierza i Rusi w XI w.
Żelazne okucia wiaderka klepkowego i nóż - wyposażenie grobu z cmentarza szkieletowego na ul. Leszka Czarnego (na kulminacji Wzgórza Staromiejskiego, za kościołem św. Pawła), X-XI w. (badania ratownicze); cmentarz ten jest jednym z kilku cmentarzys szkieletowych nieprzykościelnych, jakie istniały we wczesnośredniowiecznym
4. Fragmenty naczyń ofiarnych z ciałopalnego cmentarzyska kurhanowego w Międzygórzu; VIII-IX w.; naczynia były tłuczone w czasie obrzędów pogrzebowych (stypy) oraz wiosennego i jesiennego święta ku czci zmarłych (stada) odbywających się na cmentarzysku; tłuczenie naczyń wiązało się z wiarą Słowian w posiadanie duszy przez przedmioty; chcąc by różne przedmioty mogły służyć zmarłym w zaświatach, trzeba je było "uśmiercić" a więc zniszczyć, tak by uwolnić ich duszę, która mogła od tej chwili towarzyszyć duszom zmarłych (naczynia z badań Instytutu Archeologii UMCS).
Nóż żelazny z kurhanu ciałopalnego w Międzygórzu, VIII-IX w.; noże żelazne stanowiły "osobiste wyposażenie" mężczyzn słowiańskich we wczesnym średniowieczu (z badań IA UMCS)
Ostroga rycerska, XVI w. znaleziona w okolicach zamku w Międzygórzu.
Kula armatnia, XVII w., znaleziona na Wzgórzu Zamkowym w Sandomierzu, być może z czasów "potopu" szwedzkiego i ostrzeliwania zamku przez wojska polskie
5. Naczynia z okresu rzymskiego, kultura przeworska, I-III w. ne ze Złotej.
Amfora, kultura pucharów lejkowatych, połowa IV tysiąclecia przed n.e.; amfora stanowi część wyposażenia odkrytego przypadkowo grobowca megalitycznego w Wyszmontowie; grobowce megalityczne wznoszono z kamienia, ziemi i drewna; znane z okolic Sandomierza mają najczęściej plan trapezu i długość od kilkunastu do ponad 50 m, w większości nakrywały je nasypy ziemne, obecnie przeważnie nie zachowane;
6. Fragmenty naczyń wczesnośredniowiecznych ze znakami garncarskimi, XI-XIII w., Sandomierz - Wzgórze Staromiejskie (odkrycia przypadkowe); oznaczanie naczyń znakami umieszczanymi na ich dnach od strony zewnętrznej jest typowe dla ludów słowiańskich od IX do XIII w.
7-8. Fragmenty naczyń średniowiecznych, renesansowych i barokowych, XIV-XVIII w
Tekst i zdjęcia: Marek Florek